Plemię Khoisan

Khoisan według współczesnej ortografii Khoekhoegowab, to termin zbiorczy dla tych rdzennych ludów Afryki Południowej, łączący Khoekhoen (dawniej “Khoikhoi”) i Sān lub Sākhoen (Saake w języku Nǁng).

San byli dawniej nazywani Buszmenami, a Khoekhoen “Hottentots”. Spekuluje się, że jest to holenderskie określenie onomatopeiczne odnoszące się do spółgłosek dominujących w językach Khoekhoe. Nie ma jednak dowodów na taką etymologię. Język obu ludów grupowany jest pod nazwą Khoesān. Wcześni osadnicy z Przylądka częstowali Khoekhoen trunkiem, aby skłonić ich do wykonania rytualnego tańca. Tekst towarzyszący tańcowi brzmiał w uszach Holendrów jak hot-en-tot.

Sān są popularnie uważani za łowców-zbieraczy na Pustyni Kalahari i w regionach Botswany, Namibii, Angoli, Zambii, Zimbabwe, Lesotho i północnej części RPA. Słowo sān pochodzi z języka Khoekhoe i odnosi się po prostu do poszukiwaczy (“tych, którzy zbierają rzeczy z ziemi”), którzy nie posiadają zwierząt gospodarskich. Jako takie było używane w odniesieniu do wszystkich łowiecko-zbierackich populacji regionu Afryki Południowej, z którymi kontaktowały się społeczności posługujące się językiem Khoekhoe. Było w dużej mierze terminem odnoszącym się do stylu życia, odmiennego od pasterskiego czy rolniczego, a nie do konkretnej grupy etnicznej. Chociaż z tym sposobem życia związane są pewne kosmologie i języki, termin ten jest raczej desygnatem ekonomicznym niż kulturowym czy etnicznym.

Khoekhoen jest określeniem etnicznym. Odnosi się do kilku populacji, które mówią blisko spokrewnionymi językami i są uważane za historyczne społeczności pasterskie w południowoafrykańskim regionie Cape, aż do Namibii, gdzie populacje Khoekhoe z ludu Nama i Damara są dominującymi grupami etnicznymi.

Plemiona Khoekhoe i Sān są zgrupowane pod jednym terminem Khoesān jako reprezentujące rdzenną ludność lądową Afryki Południowej przed hipotetyczną ekspansją Bantu, która dotarła na ten obszar mniej więcej między 1500, a 2000 lat temu.

Wiele ludów Khoesān są bezpośrednimi potomkami bardzo wczesnej dyspersji anatomicznie ówczesnych ludzi Afryki Południowej sprzed 150.000 lat temu. Ich języki wykazują niejasne podobieństwo typologiczne, w dużej mierze ograniczone do przewagi spółgłosek klik-klak. Nie można zweryfikować, czy wywodzą się one ze wspólnego protojęzyka, lecz obecnie dzielą się na co najmniej trzy odrębne i niepowiązane rodziny językowe (Khoe-Kwadi, ǃUi-Taa i Kxʼa). Sugerowano, że Khoekhoeǁaen (ludy Khoekhoe) mogą reprezentować przybyszów z późnej epoki kamiennej, być może wypartych przez imigrację Bantu.